کنگره های بین المللی معماری مدرن (سیام) تشکیلاتی بودند که در سال ۱۹۲۸ در شاتو دولا ساراز در سوئیس بنیانگذاری گردیدند. در این بیانیه کنگره های مزبور اصول شهر سازی کارکردی تنظیم گردید و بعدها طی کنگره چهارم در آتن به این مضمون تکمیل شد: «شهرسازی یعنی متشکل نمودن تمامی فعالیت‌های زندگی به طور عام در شهر و کشور. این مبحث صرفا يك موضوع زیبایی شناختی نیست، بلکه از این پس دلایل کارکردی هستند که بایستی در موضوع ساختن شهرها به عنوان تنها عوامل مؤثر شناخته شوند. مهمترین موضوع در رابطه با شهر عبارت است از اینکه عملکردهای زیر تشکیلاتی در آن به نظم در آیند: الف - مسكن، ب - کار، ج - تفریح، ورزش و سرگرمی‌ها». بیانیه مزبور بر موضوع اهمیت مشکل زمین به این شرح تأکید می ورزید: لازم است که «گسترش بی رویه محوطه های شهری که منتج از انواع معاملات زمین، زمینخواری و قوانین و مقررات مربوط به زمین‌های موروثی است، تغییر یابند، به نوعی که زمین‌ها تحت اداره و کنترل عمومی در آیند. چنین گسترش و توسعه‌ای می تواند در گام نخست با همگانی کردن منابع حاصل از ارزش اضافی غیر عادلانه موجود همراه باشد.» تهیه کنندگان بیانیه مزبور روحیه آکادميك موجود در شهرسازی را نفی کرده و نوعی اصلاح و تغییر را در روش تربیت معماران پیشنهاد می کردند. بنا به عقیده ایشان: «روحیه آکادمیك موجود کشور را وادار می سازد که مبالغ هنگفتی را در احداث بناهای یادمانی مصرف کنند و در نتیجه مشوق نوعی تجمل گرایی کهنه و فرسوده، به قیمت نادیده گرفتن اهداف اضطراری‌تر و واجب‌تر در شهرسازی است.

دومین کنگره سیام در فرانکفورت در سال ۱۹۲۹ به موضوع تأمین مسکن حداقل اختصاص داشت. در نشریه ای که در پایان کنگره منتشر گردید، تعداد معتنابهی نقشه مربوط به انواع خانه های کوچک ارائه شده بود که دارای يك خصوصيت مشترك بودند، یعنی در سطح همکف که ایجاد فضای مسکونی در آن ممنوع شده بود، يك فضای بهداشتی و عملکردی رضایت‌بخش را پیش بینی کرده بودند. سومین کنگره در بروکسل (۱۹۳۰) به موضوع «روش‌های منطقی در استقرار بناها» پرداخت. گزارش نهایی این کنگره که در بردارنده عقایدی در این زمینه مهم است، به وسیله نمایندگان برجسته سیام یعنی لوکوربوزیه، گروپیوس و دیگران تهیه شده است. نمایندگان منتخب کنگره، به طور کامل چگونگی و معایب انواع مختلف ساختمان‌ها را بررسی و آنها را به سه درجه تقسیم بندی کردند. بین مقالاتی که به کنگره ارائه شد، تعداد زیادی به موضوع: «نیاز به تشریح دقیق نوع مسکنی که به نحو احسن مجهز به خدمات اشتراکی باشد.» پرداخته بودند. کارل تایگه (Karel Teige) اهل چکسلواکی از تبدیل سکونتگاه‌های شخصی منفرد به يك «ساختمان بزرگ مدرن مکانیزه» عمومی جانبداری و زیگفرید گیدیون طرح‌های گروپیوس و لوکوربوزیه را با «فالانستر» فوریه مقایسه می کرد. در جمع بندی نهایی این موضوع مطرح شد که ساختن خانه های کوچک به علت گسترش پرتراکم زمین‌های شهری و فقدان قوانینی که موجب قوام و تحکیم آن نوع ساختمان‌ها باشند مشکلات به خصوصی را پدید آورده اند. رئيس جديد C.I.R.P.A.C که توسط کنگره بروکسل انتخاب گردید، کرنلیوس-وناشترن یکی از اعضای گروه پیشگامان هلندی به نام داستیل (De Stijl) بود که تهیه طرح جامع آمستردام را نیز به عهده داشت. اشتغال او به این کار باعث گردید که ون اشترن در جستجوی یافتن پاسخ‌هایی برای مسائل بی شماری برآید که در رابطه با توسعه شهر مدرن مطرح بود. وی این تجربیات را در سیام که آن هم به نوبه خود به شدت به مسائل شهرسازی مشغول بود، عنوان کرد.

به این ترتیب موضوع اصلی کنگره چهارم که در سال ۱۹۳۳ در يك کشتی مسافرتی بین مارسی و آتن برگزار گردید موضوع شهر کارکردی بود. این کنگره پس از ارائه يك قطعنامه که در جهان به نام «منشور آتن» شهرت یافته است پایان پذیرفت. کنگره مزبور تحقیقاتی را در زمینه وضع موجود شهرها و گسترش بی رویه و مغشوش آن‌ها ارائه داد و يك بررسی نیز از علل مشکلات موجود به عمل آورد. به علاوه این کنگره برنامه ای را برای طرح منطقی شهرها صورت بندی کرد که براساس آن شهرها قادر خواهند بود تا چهار عملکرد حیاتی خود را که عبارت اند از: «مسکن، کار، تفریح و ارتباطات» به نحو احسن در بطن خود داشته باشند و موضوع حفاظت از میراث معماری نیز در این کنگره توصیه گردید و به علاوه بر لزوم یک مطالعه اولیه کامل و تحلیلی برای هر گونه طراحی شهری و همچنین در نظر گرفتن هريك از مسائل خاص شهر در چارچوب طرح‌های جامع و فراگیر که منطقه اطراف شهر را نیز در بر داشته باشد تأکید شد. قطعنامه مزبور با نتیجه گیری‌هایی در رابطه با مسائل مختلف شهرسازی پایان یافت.

گرچه ممکن است عجیب به نظر آید، لیکن پس از مطالعه قطعنامه کنگره چهارم علی رغم این استنباط که قطعنامه مزبور بایستی یکی از بهترین مراجع و اسناد شناخته شده در .شهرسازی مدرن باشد، امکان رویارویی با برخی اشکالات و نکات قابل انتقاد در آن هم هست. نکته قابل توجه این است که تحت عنوان «منشور آتن» سه گزارش مختلف در دست است که در جزئیات با یکدیگر تفاوتهایی دارند.

نخستین گزارش آن است که پس از پایان کنگره در پایان سال ۱۹۳۳، به طور همزمان در فرانسه و یونان منتشر گردید. این گزارش با يك بخش تحت عنوان ملاحظات و بخش دیگر به نام قطعنامه (نتیجه گیری) پایان می پذیرد که مجموعا همان متن اصلی را تشکیل می دهد که تقریبا ناشناخته باقی مانده است.

متنی که در اروپا شناخته شده تر است در ۱۹۴۳ توسط لوکوربوزیه و از طرف گروه فرانسوی شرکت کننده در کنفرانس منتشر گردید. این متن تا حدی متن اصلی را تعديل می کرد و همان است که در جهان به عنوان «منشور آتن» معروف است. لوکوربوزیه متن اصلی را به پاراگراف‌هایی تقسیم کرده و توضیحاتی را بر آن افزوده است و در برخی موارد با ظرافت مفهوم «ملاحظات» اولیه را تغییر داده است.

چهار سال بعد، کتابی در ایالات متحده آمریکا منتشر شد که آن را خوزه لویی سرت نوشته است. این کتاب که ترجمه «قطعنامه» مورد نظر به زبان انگلیسی است، با متن نخستین تفاوت‌هایی دارد. با اینکه در هر دو مورد اخير الذكر تغییرات فقط در حد بعضی جزئیات هستند، لیکن برای پی بردن به ارزش واقعی کنگره های سیام بهتر است که به متن اصلی که در سال ۱۹۳۳ منتشر گردیده است رجوع کنیم.

در حال حاضر و پس از گذشت زمان، به برخی نکات مطرح شده در بیانیه مزبور ایرادهایی می توان گرفت. لیکن بایستی اذعان کرد که این بیانیه تنها يك تصویر تقریبی از نوعی ترکیب کلی زمین را با ساختمان‌هایی عملکردی که برای منظورهای مختلف پدید آمده اند ارائه می دهد و نه شهری را که تنها عملکرد آن انباشتن جمعیتی با نیازهای مادی و معنوی به شدت متفاوت است. البته این انتقاد نیز وارد است که علی رغم اینکه در نخستین قسمتهای بخش ملاحظات به موضوع «پیچیدگیهای روانی و زیست شناختی فعالیتهای فردی و اجتماعی» اشاره می شود، بعدا، توجه چندانی به این موضوع نشده است. متن اصلی نیازهایی را که در رابطه با چهار عملکرد اصلی است صورت بندی می کند. در حالی که از دیگر نیازها و مسائل در می گذرد. همچنین در متن اصلی، این موضوع که سلول‌های سکونتی باید در واحدهایی گرد هم آیند عنوان می گردد، اما درباره چگونگی ساختن يك شهر کامل خارج از تمامی آن اتمها و مولكولها، سخنی به میان نمی آید.

در کنگره آتن هم همانند کنگره سوم که اختصاص به موضوع روشهای منطقی استقرار بناها داشت، به چگونگی تقسیمات ارگانیسم شهری به واحدهایی ساختاری که دارای خصوصیات و ابعاد متفاوت باشند، توجه نشده است. در این کنگره مسائل مربوط به از میان برداشتن موانعی که بر سر راه عملی ساختن پروژه های شهرسازی وجود داشتند نیز بسیار کلی و عمومی بررسی شده بودند، در این قسمت، «ملاحظات» از واقعیتهای بدیهی فراتر نمی روند. عنوان کردن این که: «هر شهر في نفسه برنامه شهری و قوانینی را دارد که انجام آن برنامه را میسر سازد»تا حدی خام و ساده انگارانه می نماید.

شهرها به خودی خود نمی توانند تمامی مقررات و قوانین لازمه را به وجود بیاورند. لوکوربوزیه منشور مزبور را «يك سند و نظریه واقعا انقلابی» نامیده است. وی آن را دارای اهمیتی اساسی برای آینده شهرها و ساکنان آنها می داند و چنین می گوید: «فقدان طراحی شهری علت هرج و مرجی است که بر توسعه شهرهایی حکمفرماست که برای خدمت به صنعت تجهیز می شوند. به علت عدم رعایت مقررات، روستاها تخلیه شدند و شهرها خارج از هر گونه حد و مرز معقولی از جمعیت اشباع گردیدند. مناطق متراکم صنعتی به صورتی بی قاعده و اتفاقی جهش یافته و مسکن کارگران به صورت کلبه های فرسوده و مفلوك پدیدار شدند.»

هم عقیده شدن با چنین دیدگاه‌هایی دشوار می نماید. در سال ۱۹۰۴ طرح «شهر صنعتی» تونی گارنیه واقعا يك كار انقلابی محسوب می شد. در حالی که تصویر یك شهر عملکردی که در سال ۱۹۳۳ توسط کنگره آتن ترسیم گردید، در مقایسه با انتشارات و طرح‌های پیش از آن هیچ عنصر جدیدی را در بر نداشت. شاید اگر اصول تنظیم شده در کنگره آتن در سطح گسترده ای به کار گرفته می شد، واقعا ممكن بود که انقلابی در زمینه طراحی و ساختن شهرها پدید آید. اما باید توجه داشت که به کار گرفتن آن اصول مستلزم این بود که در مرحله نخست موانع موجود از میان برداشته شوند.

لوکوربوزیه در توضیحات خویش تأکید دارد که: «منشور آتن عاقبت راه خود را به سوی میزهای انجمنهای شهر خواهد گشود و زمانی که مسئولان آن را مورد مطالعه قرار دهند و متوجه مسئوليت های اساسی خویش خواهند گردید، البته در زمانی که بخش «ملاحظات» منشور آتن تهیه می شد، شهرسازان معمولا به مسئولیت‌های خویش آگاه بودند اما هنوز به دو علت نتوانستند به طرزی مؤثر با آنها روبرو شوند. یکی به علت هرج و مرجی که در زمینه اقتصادی و در برخورد آنها با مقاومت مالکان زمینها به وجود آمده بود و دیگری به علت حالت انفعالی که بر افکار عمومی آن زمان حاکم بود.

منشور آتن را باید در وضعیت خاص زمان پیدایش آن بررسی کرد. در آن سالها، مطالعه مسائل و مشکلات، بیشتر متوجه مولکولهای تشکیل دهنده شهر، و در این میان تأکید بر مولکول‌های تشکیل دهنده بخشهای مسکونی بود که پیشرفته تر از مطالعاتی بودند که در زمینه ارگانیسم شهری به عنوان يك كل و اصول طراحی آن مطرح بود. این نکته ای است که در منشور آتن نیز منعکس شده است. همانگونه که در نظریات مختلفی که در کنگره ابراز گردیدند هم بازتاب یافت. با توجه به آنچه زیگفرید گیدیون مسئول سیام ثبت کرده است، در این کنگره توسط افراد صاحب علاقه مانند موسیقیدان‌ها، شعرا، نویسندگان و نقاشان، غورو بررسیهایی علاوه بر آنچه به وسیله اعضای رسمی کنگره انجام گرفت، به عمل آمد و حضور ایشان موجب برقراری بحث‌هایی مثبت و پویا گردید. حال اگر جامعه شناسان و مسئولان شهرداری‌ها که آنها نیز به نوبه خود با مسائل شهری دست به گریبان بودند نیز در این جمع شرکت داشتند ممکن بود که نتیجه و راه حل نهایی کاملا متفاوت با آنچه هست باشد همچنین اگر تعداد بیشتری از معمارانی چون ون اشترن که در آن زمان دست اندرکار طراحی شهرها بودند، در آن کنگره حضور می داشتند.

علی رغم همه اینها شایسته نیست که منشور مزبور به علت آن چیزهایی که نمی توانسته یا نمی بایست در بر داشته باشد، مورد انتقاد قرار گیرد. زیرا در واقع این منشور - در زمان خود۔ مدرکی بود موجز، برای جلب افکار به سوی نتایج زشت و ناهنجار اقتصادی و اجتماعی ناشی از توسعه بی رویه شهرها. منشور روی مسائل عملکردیی تأکید داشت که در سالهای بعد کاملا محسوس و ملموس شدند؛ در آن زمان شهرسازی در دانشگاه‌ها تقریبا مطرح نبود. در این حالت هدف تهیه کنندگان ارائه يك «تز» اصولی بود در زمینه تأکید بر لزوم اقدامات نظری و تحقیقات تجربی در امور شهرسازی و منشور آتن على رغم سالهایی که از آن میگذرد، هنوز تازگی خود را حفظ کرده است. البته واضح است قطعنامه ای که تنها از چند صفحه متن تایپ شده تشکیل شده باشد قادر نخواهد بود که به طور دقیق و جامع تمامی مسائل شهرسازی را مورد بررسی قرار دهد. دیدگاه‌های شرکت کنندگان در کنگره در تمام جزئیات شهرسازی را مورد بررسی قرار دهد، دیدگاه‌های شرکت کنندگان در کنگره در تمام جزئیات مورد بحث، یکدست نبود تا جایی که در لزوم صورت بندی کردن هر نوع پیشنهادی هم کلا شك و تردیدهایی وجود داشت.

حتی اگر چنانکه بسیاری از منتقدان گفته اند، توضیحات منشور مزبور نکات مبرهنی بیش نباشند، باز هم مؤيد لياقت تهیه کنندگان آن است که با فعالیتهای خویش در فراگیر کردنش شرکت داشتند و توصیه های مذکور را در عمل نیز تجربه کردند.

نخستین گام در راه عملی ساختن اصول این منشور، نقشه ای بود برای شهر ورشو به نام نقشه کارکردی ورشو که یک سال پس از کنگره چهارم سیام ارائه گردید تهیه کنندگان آن بان شمیلوسکی و ژیمون سیرکوس بودند که نفر دوم به عنوان نماینده لهستان در C.I.R.P.A.C در کنفرانس آتن شرکت کرده بود.

نقشه مذکور، توسعه ورشو را در طول جاده های اصلی که از پایتخت لهستان عبور کرده و دریای بالتيك را به دریای سیاه و اروپای غربی را به اروپای شرقی متصل می کردند، پیشنهاد می نمود. تصور تهیه کنندگان این نقشه از شهر، يك منطقه وسیع شهری شامل بخشهای مصنوع و ساخته شده با عملکردهای مختلف و زمینهای کشاورزی است که مجموعا يك كل به هم پیوسته را تشکیل می دهد.

بخشهای مصنوع در طول خیابان‌های اصلی از داخل کمربندهای تجهیز شده به خدمات زیر بنایی امتداد یافته و به وسیله فضای سبز از یکدیگر جدا شده بودند. عناصری که حائز اهمیتی خاص در يك اندام شهری هستند، در محل تقاطع «کمربندهای تجهیز شده» قرار گرفته بودند. شبکه راه‌های اصلی به گونه ای طراحی شده بود که اندام شهری يك تمامیت عملکردی زیست شناختی را تشکیل می داد، در عین حال که ترافيك بخش مرکزی را دچار ازدحام نمی کرد. ورشو که در آن زمان ۱.۲ میلیون نفر جمعیت داشت، بر اساس این نقشه می بایست که توسط شهرک‌های اقماری تا شعاع چند ده کیلومتر احاطه گردد.

«نقشه کارکردی ورشو» بنا به دلایل متعدد يك نقشه قابل توجه است. این نقشه در عین حال که نظریه شهر خطی را به کار می گیرد، آن را بسط داده و به نظامی متشکل از کمربندهای متعدد تبدیل می کند. در این نقشه به علت تقسیم کارکردی حلقه‌های مزبور و تنوع سیمای معماری آنها و تطابقشان با محل استقرار و توپوگرافی، از هر گونه کلی گرایی اجتناب شده است. عمل تقسیم مجموعه به دو بخش: کمربندهای تجهیز شده و نواحی غیر فعال به نحو شایسته ای از تمامی مجموعه تراکم زدایی کرده و در عین حال مجموعه به صورت همبسته و انعطاف پذیر باقی مانده است.

این پروژه منعکس کننده موقعیت پخته و جا افتاده شهرسازی در سالهای دهه ۳۰ است و نیز نمایانگر آن است که اصول منشور آتن قابلیت آن را داشته تا به عنوان نقاط آغازین و گام های نخستین در ارائه راه حلهای کارکردی و زیست شناختی به کار گرفته شوند. راه حل‌هایی که در زمینه ساختن شهرها، کاربرد فنون جدید را در حد اعلای خود همراه با در نظر گرفتن کیفیت‌های محدوده موردنظر، مطرح می کند نه چشم پوشی از آنها را.

مع هذا تنها پس از تغییرات عمیق سیاسی، اقتصادی و فنی پس از جنگ جهانی دوم بود که گامی مهم و نوین در زمینه ساختن شهرها به پیش برداشته شد و نقشه هایی که نشأت گرفته از توصیه‌های کنگره چهارم سیام بودند، امکان یافتند که به کار گرفته شوند و در مقیاسی وسیع به اجرا درآیند.

در حال حاضر شهرسازی معاصر بسیاری از عقاید و نظریاتی را متحول می سازد و گسترش می دهد که در آغاز این قرن تنها در تحقیقات نظری ای مطرح شد که منجر به تهیه منشور آتن گردید.